Ngày 25 tháng 10 năm 2018, Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam công bố kết luận tại kỳ họp thứ 30, từ ngày 17 đến 19/10, cho rằng ông Chu Hảo, Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Tri thức, đã vi phạm quy định về những điều đảng viên không được làm, có những bài viết, phát ngôn có nội dung trái với Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, nghị quyết, chỉ thị, quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Ông Chu Hảo được cho đã suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, từ năm 2011 đến nay, ông Chu Hảo đã tham gia ký tên, soạn thảo và trực tiếp soạn thảo 7 kiến nghị, thư ngỏ với nhiều nội dung chưa đúng, không phù hợp, trái với đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước, để các phần tử xấu lợi dụng, xuyên tạc sự thật, ảnh hưởng đến uy tín và vai trò lãnh đạo của Đảng và Nhà nước. Ông buộc "chịu trách nhiệm chính về việc Nhà xuất bản Tri thức từ năm 2005 đến 2018 xuất bản 29 cuốn sách có nội dung trái với quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước, vi phạm luật Xuất bản, bị cơ quan chức năng xử lý, thu hồi và tiêu hủy".[6][7][8]

Ngày 29 tháng 10, trong nội dung thư ký tên của Chu Hảo hôm 26/10/2018 nhưng mới vừa được lan truyền trên mạng xã hội ở Việt Nam hôm 29/10, ông viết rằng Đảng Lao động Việt Nam (nay là Đảng Cộng sản) mà ông gia nhập 45 năm trước "không còn tính chính danh. Đảng này (hiện có trên 4 triệu thành viên), có nhiều khuất tất, ngày càng thoái hóa, đi ngược lại quyền lợi của dân tộc và xu thế tiến bộ của nhân loại" và đề nghị chi bộ "xóa tên tôi trong danh sách Đảng viên".[9]

Từ ngày 12 đến 14/11/2018 tại kỳ họp thứ 31 của Ủy ban Kiểm tra Trung ương, Ủy ban đã xem xét thi hành kỷ luật ông Chu Hảo bằng hình thức khai trừ Đảng. Ủy ban kết luận, quá trình xem xét kỷ luật, ông Chu Hảo không chấp hành quy định của Đảng, "có hành vi chống đối".[1]

Phản ứng

Hai trí thức nhiều năm tuổi đảng tuyên bố từ bỏ đảng Cộng sản ngay sau đề nghị kỷ luật Giáo sư Chu Hảo.

• Phó Giáo sư, Tiến Sĩ Mạc Văn Trang, người từng có hơn 30 năm công tác ở Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam trước khi về hưu vào năm 2002 và đã có hơn 54 năm tuổi đảng cho biết: “tôi đã thấy lý tưởng lúc vào đảng là đấu tranh cho đất nước được độc lập- tự do, người dân hạnh phúc; thế nhưng đến năm 2000 thì đảng đi ngược lại lý tưởng đó. Giặc chiếm đảo, biên giới thì không lên tiếng mà nhượng bộ giặc cụ thể là Trung Quốc. Đối với dân thì đàn áp những người đấu tranh đòi quyền sống, đàn áp những người dân phản đối Trung Quốc xâm lược, phản đối môi trường bị ô nhiễm … Các trí thức nhiệt tình góp ý kiến, trong đó có tôi, thì không nghe. Nhiều người lên tiếng phản đối thì thậm chí còn bị bắt đi tù.” [10]
• Nhà văn Nguyên Ngọc, 62 năm tuổi đảng, bày tỏ: “Kỷ luật ông Chu Hảo thực chất là một hành động thực hiện chính sách ngu dân, kìm hãm nhân dân trong vòng tăm tối, để dễ lừa dối và đàn áp, vì quyền lợi ích kỷ của một đảng độc tài”, “từ nhiều năm qua, tôi nhận thấy Đảng ngày càng xa rời lý tưởng ban đầu của mình, tự diễn biến thành một tổ chức chuyên quyền, phản dân hại nước”.[10]

Tính tới ngày 29.10, theo đài VOA (Mỹ) thì có ít nhất 13 người vừa tuyên bố bỏ Đảng Cộng sản Việt Nam, trong đó có trung tá Quân đội Trần Nam, Giảng viên Đại học Khoa Học Tự Nhiên Trần Thanh Tuấn, Trung úy Quân đội Nguyễn Hữu Chiến, Nguyên phó chủ tịch Huyện Bình Chánh Hà Quang Vinh, Giảng viên Học viện Âm nhạc Huế Dương Bích Hà, đảng viên trẻ Nguyễn Việt Anh, Luật sư Lê Văn Hòa, nhà văn Mai Tú Ân…[2]

Phó giáo sư Nguyễn Trọng Phúc thì cho rằng: bất kỳ Đảng viên nào cũng phải tuân thủ điều lệ, cương lĩnh của Đảng, pháp luật của Nhà nước khi có các bài viết và phát ngôn. Ông Chu Hảo đã có những đóng góp khi tham gia xây dựng Viện Vật lý Việt Nam, cũng như góp phần triển khai Internet. Tuy nhiên, nhiều người không đồng tình với việc trong thời gian dài gần đây ông đã có những bài viết, phát ngôn trái với Cương lĩnh chính trị, Điều lệ và quy định của Đảng, bởi ông vốn là một cán bộ cấp cao và là một Đảng viên[11]

Ngày 14 tháng 11, Hãng tin AFP loan tin cho biết nhóm 81 học giả và các nhà nghiên cứu từ 10 quốc gia vào ngày 14 tháng 11 công bố thư do họ ký tên bày tỏ các mối lo ngại cũng như lên tiếng ủng hộ Giáo sư Chu Hảo. Nội dung bức thư được trích nói rằng nhóm các học giả quốc tế không cho rằng những tác phẩm của Giáo sư Chu Hảo là mối đe dọa cho sự phát triển ổn định và hòa bình của Việt Nam; đồng thời khẳng định những cáo buộc của chính phủ Việt Nam là vô căn cứ và đáng lo ngại.[12]

Nhận xét

Một tiến sĩ hải ngoại là Hoàng Dũng cho rằng việc kỷ luật Giáo sư Chu Hảo là một "tuyên chiến đối với giới trí thức Việt Nam". Ông cũng cho biết, đã có một số trí thức lên tiếng phản đối với ông ngay sau quyết định này.[10]

Ngày 29 tháng 10, Tiến sĩ Phạm Gia Minh, Phó Chủ tịch Hội liên lạc với người Việt Nam ở nước ngoài (ALOV) tuyên bố từ chức, sau khi cùng hơn 150 người ký tên vào bức Thư ngỏ gửi Ủy ban Kiểm tra Trung ương đảng Cộng sản và Bộ Chính trị nhằm bảo vệ Giáo sư Chu Hảo. Trong bức thư ngỏ đề ngày 27/10, các cựu thành viên của Viện Nghiên cứu Phát triển (IDS) cho rằng những lý do mà Ủy ban Kiểm tra Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đưa ra trong quyết định kỷ luật Giáo sư Chu Hảo, là “ không chính đáng, không đúng sự thật, thể hiện sự trấn áp thô bạo những nỗ lực rất đáng trân trọng của một trí thức hết lòng vì dân vì nước, chà đạp những ý kiến chân thật và xây dựng của ông về những vấn đề nóng bỏng của đất nước.” [2]

Báo Nhân dân thì cho rằng: ông Chu Hảo đã tham gia hoặc có quan hệ với một số tổ chức, diễn đàn được lập ra chỉ nhằm mục đích phát tán, tuyên truyền, xuất bản tài liệu để thúc đẩy diễn biến hòa bình tại Việt Nam. Từ năm 2009 đến năm 2018, với vai trò Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Tri thức, ông đã cho xuất bản tới 24 cuốn sách có vi phạm phải xử lý (trong đó có hai cuốn sai phạm nghiêm trọng về chính trị và bị thu hồi, năm cuốn không được phép tái bản, 17 cuốn phải chỉnh sửa lại). Đặc biệt, tháng 6-2018, ông Chu Hảo soạn thảo “khuyến nghị về Luật An ninh mạng”, trong đó đã mạo danh chữ ký của Thượng tướng Nguyễn Khánh Toàn, nguyên Ủy viên trung ương Đảng, nguyên Thứ trưởng Bộ Công an. Sau đó, Thượng tướng Nguyễn Khánh Toàn đã phải viết thư gửi Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, Ban Tuyên giáo Trung ương và các tờ báo để thông báo việc bị mạo danh này. Trong thư, Thượng tướng Nguyễn Khánh Toàn khẳng định: “Tôi cho rằng một số người (ông Đặng Hữu, Chu Hảo...) đã lợi dụng vị trí cá nhân, chức vụ của tôi trước đây để đưa những thông tin không đúng sự thật, đây là hoạt động bịa đặt nhằm bôi nhọ, hạ uy tín của cá nhân tôi và mục đích cuối cùng của họ là nhằm phủ nhận dự thảo Luật An ninh mạng, ngăn cản Quốc hội thông qua Luật An ninh mạng.” Những hành động của ông Chu Hảo nhằm truyền bá, khuyến khích “tự diễn biến, tự chuyển hóa” trong nội bộ Đảng, nên không có gì ngạc nhiên khi các nhóm có tư tưởng chống Nhà nước Việt Nam hoặc các đảng viên suy thoái tư tưởng đã ca ngợi, hỗ trợ sau khi ông này bị kỷ luật[13]

Ngày 24 tháng 11, trong buổi tiếp xúc cử tri Hà Nội, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng lý giải về việc kỷ luật ông Chu Hảo rằng "Kỷ luật một vài người để cứu muôn người cơ mà, để người khác đừng phạm vào nữa, đừng cậy mình thế này, thế nọ, là công thần rồi phê phán hết cả thì chế độ này sẽ ra làm sao?".[14][15][16]